Szkliwo to najtrwalsza substancja, jaką jest w stanie wytworzyć organizm ludzki. Chroni zęby przed wpływem czynników termicznych, bakteryjnych i chemicznych. Wszelkie zaburzenia w zakresie remineralizacji szkliwa mogą mieć negatywny wpływ na koronę zębów.

Szkliwo składa się niemal wyłącznie z hydrofosforanu wapnia, czyli apatytu. Badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu w Uppsali (Szwecja) oraz Instytutu Paleontologii Kręgowców i Paleoantropologii w Pekinie wykazały, że szkliwo chroniące zęby wyewoluowało w skórze setki milionów lat temu, a dopiero później swoje miejsce znalazło na zębach^[0].

Funkcja ochronna

Szkliwo jest zewnętrzną warstwą korony zęba. Szkliwo pokrywa zębinę zapewniając jej ochronę przed czynnikami:

• termicznymi (zimne pokarmy),
• fizycznymi (żucie),
• biologicznymi (bakterie powodujące próchnicę),
• chemicznymi (kwaśne pokarmy).

Funkcja estetyczna

Szkliwo dzięki swojej strukturze chemicznej chroni zęby przed przebarwieniami. Hydroksyapatyt jest strukturą stabilną chemicznie niewchodzącą w reakcje ze związkami powodującymi przebarwienia.

Szkliwo odpowiada za kształt i wielkość zęba. Tworzenie szkliwa kończy się jednoczasowo z wyrznięciem się zęba – wtedy już ząb jest w pełni uformowany.

Remineralizacja – proces wzmacniania szkliwa

Źródłem wapnia, który posłuży do odbudowania struktury hydroksyapatytu jest ślina.

Remineralizacja może przebiegać dwutorowo:

1. Odbudowa już istniejącej struktury kryształów szkliwa.
2. Tworzenie nowych kryształów.

W procesie remineralizacji na drodze tworzenia nowych kryształów bardzo ważną rolę odgrywają wapń i fluor.

Wapń i fluor używane do remineralizacji pochodzą ze śliny. Remineralizacja z udziałem fluoru odbywa się poprzez modyfikowanie hydroksyapatytu wapnia. Powstaje wtedy fluorohydroksyapatyt zawierający w swojej strukturze fluor.

Fluorohydroksyapatyt charakteryzuje się większą odpornością na działanie kwasów bakterii powodujących próchnicę, dzięki swojej mniejszej rozpuszczalności w kwasach w stosunku do hydroksyapatytu wapnia.

Warunkiem skutecznego przebiegu remineralizacji szkliwa jest stała obecność w ślinie jonów wapnia i fluoru. 

Podstawowym źródłem obecności wapnia w ślinie jest dieta. Dbając o zęby należy pamiętać o konieczności spożywania bogatych w wapń produktów spożywczych.

Natomiast regularne stosowanie past z fluorem zapewnia powstawanie na powierzchni szkliwa warstwy fluorku wapnia o grubości 2 mikronów. Taka ilość fluoru wystarcza do utrzymania właściwej mineralizacji i pobudzania remineralizacji.

Czym jest demineralizacja szkliwa?

Remineralizacja szkliwa to proces odwrotny do remineralizacji. Dochodzi do niego w wyniku odwapniania z powodu zmniejszonej zawartość składników mineralnych, w tym przede wszystkim wapnia. Do innych przyczyn zaliczamy również:

• wpływ czynników szkodliwych, takich jak np. działanie kwasów powstających przy spożyciu niektórych pokarmów (np. węglowodanów),
• nieodpowiednia higiena jamy ustnej,
• choroby, np. refluks żołądkowo-przełykowy^[1].

Okazuje się, że demineralizacja najczęściej występuje u dzieci i osób młodych, gdyż wtedy jeszcze proces mineralizacji szkliwa nie jest w pełni zakończony. Prowadzi to do rozwoju próchnicy. Jednak to właśnie na tym etapie życia można najefektywniej wzmocnić i odbudować szkliwo^[2].

Do objawów procesów demineralizacji zaliczamy pojawiające się na powierzchni zębów plamy, najczęściej kredowobiałe i matowe. Oprócz miejscowych przebarwień dochodzi też do utraty przezierności i zmiany gładkości szkliwa — powierzchnia staje się szorstka i chropowata. Jest to wynik utraty składników mineralnych w podpowierzchniowej warstwie szkliwa. Dobra wiadomość jest taka, że na wczesnym etapie proces ten jest niemal całkowicie odwracalny, jednak tylko wtedy, jeśli powierzchniowa warstwa szkliwa nie została naruszona^[3].

Co zrobić w przypadku demineralizacji szkliwa?

Jeśli zauważysz jakiekolwiek objawy demineralizacji zębów u siebie lub u swojego dziecka, należy możliwie jak najwcześniej odbyć wizytę u stomatologa, który wykona stosowne zabiegi mające na celu wzmocnienie i odbudowę szkliwa. Podstawową metodą jest fluoryzacja, która jest wdrażana w ramach profilaktyki próchnicy. Fluor ogranicza procesy demineralizacyjne, wpływając na zahamowanie metabolizmu płytki nazębnej i procesy jej tworzenia. Fluorek wapnia obniża też wartość pH w jamie ustnej i ogranicza zdolności bakterii do wytwarzania kwasów z węglowodanów. Wszystko to ma istotne znaczenie dla remineralizacji szkliwa^[4].

Jak skutecznie wzmacniać szkliwo?

Przede wszystkim od najmłodszych lat należy dbać o dostarczanie organizmowi wraz z dietą wszystkich niezbędnych składników mineralnych. Szczególną rolę w tym przypadku odgrywa wapń, który jest niezbędny dla prawidłowego przebiegu procesu mineralizacji szkliwa. Nie mniej istotna jest witamina D, której najlepszym naturalnym źródłem jest synteza skórna zachodząca pod wpływem promieni UV. W przypadku jakichkolwiek niedoborów tych składników warto pomyśleć o ewentualnej suplementacji, ponieważ wszelkie deficyty mogą mieć ogólnie negatywny wpływ na zdrowie, w tym również na kondycję zębów.

Kluczowe znaczenie ma też prawidłowa higiena jamy ustnej. Należy szczotkować zęby przynajmniej dwa razy dziennie z zastosowaniem odpowiednio dobranej pasty do zębów. Można też płukać jamę ustną specjalnymi płynami z dodatkiem fluoru. Zalecane są systematyczne wizyty kontrolne u stomatologa. Warto przy tym wyeliminować z diety produkty kwaśne i zawierające duże ilości cukru, gdyż przyczyniać się one do demineralizacji szkliwa^[5].

^[0] Szkliwo pochodzi ze skóry, https://www.mp.pl/pacjent/stomatologia/aktualnosci/128537,szkliwo-pochodzi-ze-skory, [dostęp: 07.06.2022]

^[1] Pels E., Początkowe zmiany demineralizacyjne – przyczyny powstawania, objawy,

postępowanie terapeutyczne, Nowa Stomatol 2016; 21(1): 74-78; DOI: 10.5604/14266911.1199069, s. 74-75.

^[2] Tamże.

^[3] Tamże.

^[4] Gao S.S. i inn., Remineralizacja i zahamowanie postępu zmian próchnicowych u dzieci na skutek profesjonalnej fluoryzacji zębów – przegląd systematyczny, https://stomatologianews.pl/remineralizacja-zahamowanie-postepu-zmian-prochnicowych-u-dzieci-skutek-profesjonalnej-fluoryzacji-zebow-przeglad-systematyczny/, [dostęp: 7.06.2022]

^[5] Wnęk D., Dieta w erozji zębów, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/zdrowe_diety/194219,dieta-w-erozji-zebow, [dostęp: 7.06.2022]