Profilaktyka przy osteoporozie

Osteoporoza nazywana jest „cichym złodziejem kości”, ponieważ początkowo nie daje żadnych objawów. To powszechna choroba osób wieku podeszłego. Jednak o profilaktyce osteoporozy należy pomyśleć zdecydowanie wcześniej.

Osteoporoza to choroba szkieletu, w której dochodzi do pogorszenia jakości kości, co skutkuje wzrostem ryzyka złamań. Rozwija się wraz z wiekiem, dlatego zalicza się ją do tzw. schorzeń starczych. Wśród osób szczególnie zagrożonych osteoporozą znajdują się kobiety po 50. roku życia, jednak mężczyźni również borykają się z konsekwencjami obniżonej mineralnej masy kostnej.

Ryzyko wystąpienia osteoporozy

Osteoporoza dotyka przede wszystkim osoby starsze. Utrata gęstości mineralnej kości to proces naturalny i nieunikniony. Rozpoczyna się już od ok. 40. r.ż. u kobiet i 45. r.ż. u mężczyzn^[1]. Bilans przebudowy tkanki kostnej zaczyna być wówczas ujemny, a ryzyko osteoporozy coraz większe. Z wiekiem dochodzi też do zmniejszenia masy i siły mięśni. Wpływa to na zmianę postawy i specyfikę chodu, a także powoduje większe ryzyko upadków. Proces starzenia dotyka też układ stawowy, więc stawy są znacznie bardziej podatne na zwyrodnienia. U seniorów ryzyko złamań (tzw. osteoporotycznych) jest wysokie^[2]. Co ważne, niejednokrotnie to właśnie przy okazji leczenia złamania u pacjenta diagnozuje się osteoporozę.

Z danych opublikowanych przez NFZ wynika, że na osteoporozę choruje na świecie ponad 22% kobiet i ponad 6% mężczyzn powyżej 50. roku życia. Do głównych niemodyfikowalnych czynników ryzyka osteoporozy zalicza się wiek, płeć żeńską i rasę kaukaską. Wśród potencjalnie modyfikowalnych czynników wymienia się m.in. niską podaż wapnia, niedobór witaminy D, nadmierne spożycie alkoholu, palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej^[3].

Główne czynniki ryzyka osteoporozy

Do najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia osteoporozy zaliczamy m.in.:

• zaawansowany wiek,
• przebyte złamania niskoenergetyczne,
• otyłość i nadwaga,
• uwarunkowania genetyczne,
• palenie tytoniu,
• nadużywanie alkoholu,
• leczenie przeciwdrgawkowe,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• przedwczesna menopauza naturalna (< 45. rż.), chirurgiczna lub farmakologiczna
• częste upadki,
• zespół złego wchłaniania,
• nasilony metabolizm kostny,
• długotrwałe unieruchomienie,
• przewlekła niewydolność nerek,
• przeszczepienie narządu,
• niedobór estrogenów,
• niska podaż wapnia,
• niedobór witaminy D.

Rodzaje osteoporozy

Wyróżniamy dwa rodzaje osteoporozy: osteoporozę pierwotną i osteoporozę wtórną.

Osteoporoza pierwotna

Osteoporoza pierwotna jest najczęściej diagnozowana. Stanowi konsekwencję naturalnych procesów starzenia się układu szkieletowego. Chociaż z wiekiem utrata mineralna kości jest nieuchronna, to jednak istnieje wiele czynników, które mogą przyspieszyć lub spowolnić jej przebieg. Niska podaż wapnia i witaminy D z dietą, mała aktywność fizyczna czy niedostateczna ekspozycja na światło słoneczne mogą przyspieszyć rozwój osteoporozy^[4].

Osteoporoza wtórna

Osteoporoza wtórna występuje zdecydowanie rzadziej niż pierwotna, jednak może rozwinąć się u osób w różnym wieku. Wynika z innych chorób lub stosowania niektórych leków (np. glikokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe i heparyna). Do głównych przyczyn zaliczamy m.in.:

• zaburzenia hormonalne (np. nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, przedwczesna menopauza, cukrzyca),
• zaburzenia wchłaniania,
• przewlekłe choroby reumatyczne.

Objawy osteoporozy

Rozwój osteoporozy bywa podstępny, ponieważ bardzo często przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Niejednokrotnie to złamania są jej pierwszym symptomem. Niestety świadczą o znacznym zaawansowaniu choroby. Uważa się jednak, że pierwszym zwiastunem może być ostry ból w środkowo-dolnej okolicy kręgosłupa piersiowego lub kręgosłupa piersiowo-lędźwiowego, występujący w spoczynku czy podczas zwyczajnych czynności^[5]. W praktyce jednak objawy osteoporozy zależne są głównie od liczny i obszaru złamań.

Złamanie osteoporotyczne

Występujące w przebiegu osteoporozy tzw. złamania osteoporotyczne definiowane są jako złamania niskoenergetyczne, czyli takie, które nastąpiły po działaniu siły, która nie byłaby w stanie uszkodzić zdrowej kości^[6]. Najczęściej dotyczą:

• bliższego końca kości udowej,
• kręgosłupa,
• kości promieniowej,
• bliższego końca kości ramiennej^[7].

Złamania osteoporotyczne często wiążą się z powikłaniami, takimi jak np. przewlekły ból, unieruchomienie, odleżyny, zanik mięśni, zatorowość płucna, większa zapadalność na zakażenia. Wskazuje się też, że konsekwencje osteoporozy w postaci częstszych upadków i późniejszych złamań kości to również jedna z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach rozwiniętych^[8]. Problem jest więc poważny, a stosowna profilaktyka osteoporozy niezbędna.

Program profilaktyki osteoporozy

Stosowne działania z zakresu profilaktyki osteoporozy powinny być wdrożone zarówno w ramach przeciwdziałania tej chorobie, jak i wspomagająco w jej przebiegu. Co ważne, działania profilaktyczne należy rozpocząć już w młodym wieku, aby możliwe było osiągnięcie jak najwyższej szczytowej gęstości kości. Kluczowe znaczenie ma w tym przypadku odpowiednia podaż wapnia i witaminy D oraz aktywność fizyczna.

Istotne znaczenia diety w profilaktyce osteoporozy

Odpowiednio zbilansowana i urozmaicona dieta to główny czynnik profilaktyki osteoporozy. Kluczowe znaczenie ma dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości wapnia oraz witaminy D. Najlepszym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia jest mleko i przetwory mleczne. Osoby nietolerujące laktozy powinny spożywać regularnie jogurty i kefiry. Witamina D pochodzi głównie z syntezy skórnej zachodzącej pod wpływem słońca. Oprócz tych dwóch składników trzeba też zadbać o optymalną podaż fosforu, białka, magnez, witamina C, witamina K. Unikać należy sodu i fosforu^[9].

Suplementacja wapnia i witaminy D

Jeśli pokrycie dziennego zapotrzebowania na wapń i witaminę D nie jest możliwe, wskazana jest suplementacja. W wielu przypadkach uzasadnione jest suplementowanie obu tych składników, ponieważ uznaje się, że obecnie ich niedobór jest powszechny, a jest to jeden z czynników zwiększający ryzyko rozwoju osteoporozy^[10].

Aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna jest niezwykle istotna dla zdrowia kości. Brak regularnych obciążeń, do których dochodzi pod wpływem ruchu, powoduje osłabienie tkanki kostnej i zwiększenie podatności na złamania. Dodatkowo zła sprawność ruchowa zwiększa ryzyko upadków. Dlatego też w programie profilaktyki osteoporozy istotne znaczenie odgrywa właśnie aktywność fizyczna, dostosowana do wieku i ogólnej sprawności fizycznej^[11].

Ogólny styl życia

W ramach profilaktyki osteoporozy warto też prowadzić kilka pozytywnych zmian w ogólnym stylu życia. Przede wszystkim należy zaprzestać palenia papierosów i unikać nadmiernego spożywania alkoholu oraz kawy. W przypadku osób starszych wskazana jest rehabilitacja mająca na celu poprawę sprawności fizycznej oraz równowagi^[12].

Badania profilaktyczne

Osoby starsze powinny regularnie poddawać się zaleconym badaniom lekarskim. Warto też kontrolować poziom stężenia wapnia i witaminy D. Szczególną uwagę należy zwrócić uwagę na przyjmowane leki, szczególnie te, które mogą wykazywać nadmierną senność, zawroty głowy czy obniżenie ciśnienia, ponieważ zwiększa to ryzyko ewentualnych upadków.

Leczenie osteoporozy

Celem leczenia osteoporozy jest zahamowanie przebiegu choroby. Nie ma możliwości jej całkowitego wyleczenia, gdyż schorzenie w pierwotnej postaci jest wynikiem starzenia się organizmu. W leczeniu osteoporozy stosuje się kilka grup leków zmniejszających ryzyko złamań kości. Są one dobierane indywidualnie do pacjenta^[13].

 

^[1] Korkosz M., Osteoporoza, https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/64948,osteoporoza, [dostęp: 22.07.2022]
^[2] Zasadzka E., Wieczorowska-Tobis K., Zmiany w układzie ruchu w procesie starzenia się, Gerontologia Polska, 2014, Nr 3, Akademia Medycyny, s. 161.
^[3] NFZ o zdrowiu. Osteoporoza, Warszawa, Centrala Narodowego Funduszu Zdrowia, Departament Analiz i Strategii, Listopad 2019, s. 4.
^[4] Cyt. Korkosz M., Osteoporoza…
^[5] Janiszewska M. i inn., Osteoporoza jako problem społeczny – patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy pomenopauzalnej, Probl Hig Epidemiol 2015, 96(1): 106-114, s. 109.
^[6] Cyt. NFZ o zdrowiu. Osteoporoza…, s. 34.
^[7] Tamże.
^[8] Cyt. Korkosz M., Osteoporoza…
^[9] Tamże.
^[10] Tamże.
^[11] Tamże.
^[12] Tamże.
^[13] Tamże.